Dolar’ın Rezerv Para Statüsü

Bu yazı nispeten ileri seviye bir yazı, ileri seviyeliği de kendi içerisinde barındırdığı projeksiyonları nereden mesnetlediğini anlatmadan, belli başlı makro gelişmelerin okuyucu tarafından zaten bildingi üzere yapılan bir kabulle ilerlemesinden neşet alır diyebiliriz. Doların rezerv para olmasında 3 saç ayağı var. Bunlardan birini herkesin bildiği Petro-Dolar rezerv para sistemi. Bir diğeri de Euro-Dolar rezerv para sistemi. Asıl önemli olan üçüncü kısım ise ABD’nin 1980’lerden sonraki parasal genişlemesinin karşısına gerçek üretim koymak suretiyle enflasyonun baskılanmasıydı. İşte bugün ABD ve Çin arasındaki kopuş hasebiyle Amerikan Doları’nın arkasındaki en güçlü destek kalkmak üzere dolayısıyla bu da doların rezerv para statüsünü ciddi ölçüde tehdit ediyor. Birbirine benzer diğer iki mesnet ise, yani petrolün dolar karşılığı satılması ve Eurozone ekonomik aktiviteleri de benzer şekilde tehdit altında. Rusya’nın petrolünü Ruble ile satmak istemesi, Ruble’yi de altın karşılığı olacak şekle sokması ve Suudi Arabistan’ın da petrolünü Çin’e Yuan karşılığı satacağını söylemesi doların diğer iki desteğini de altından çekmek üzere. Aslında burada özellikle Eurozone hakkında konuşmak gerekiyor. Bunun sebebi de FED’in bilançosunun 9.0 trilyon dolar civarındayken, ABD bütçesinin tek başına bunun 2022 için yaklaşık 6.1 trilyon dolarlık kısmını kullanması birçok olumsuz sinyal veriyor.

ABD merkez bankası FED ortalama kaldıraç oranının 26 civarında olması, –Fort Knox rezervleri ile hesaplanan- genel olarak finansal sistemin sallantıda olduğunu gösteriyor. Bu rakamın Paul Volcker döneminde en sağlıklı 12-13 civarında olduğu düşünülüyordu. Evet o günlerden bugüne ABD ekonomisi büyüdü fakat artan bilançoya kıyasen de yeteri kadar büyüyemedi. Dolayısıyla, aradaki fark da bankaların kullandıkları kaldıraç oranlarının artmasıyla ekonmiyi hızlandırma çabalarıyla çözüldü. Bu kaldıraç oranı bir 10 sene daha sonrası için 35 olması ihtimali ancak ve ancak daha sonraki bir dönem için 2008 krizinin belki de yanında tatlı bir yaz esintisi gibi kalacak başka bir finansal katastrofa sebep olacağını anlatır. Bugün ABD bankaları tüketicilere kredi verirken, Türkiye’de olduğu gibi herhangi bir teminat koymadan istedikleri kadar kredi dağıtabiliyor, 1’e 12 oranında. Bu 12 oranı da eskiden kalma teamüller sebebiyle olduğu da gayet açık. Belki önümüzdeki dönem için bu kuralın da dışına çıkılacak. Bu kuralın da dışına çıkıldığı anda elinde varlık yerine para tutanların bir gecede iflas etmesi mümkün olabileceği bir duruma yaklaşıldığını söyler.

Buna mukabil, Rus ve Çin merkez bankalarının fiziksel altın rezervlerini arttırmaları ve Çin’in özellikle dünya üzerinde satın alabildiği her altın madenini satın alması, gelecekte alacakları aksiyonun ne olacağı çok net bir şekilde ortaya koyuyor. Burada altına bağlı bir rezerv para biriminden bahsediyoruz. Altının ons fiyatı 2008 öncesi FED bilançosu kıyaslandığında, 2008 yılının başında XAUUSD yaklaşık 1000 dolar civarında işlem görürken, FED bütçesi de yaklaşık 900 milyar dolar civarındaydı. Bugün ise FED bilançosunun 9 trilyon dolar olduğunu biliyoruz, XAUUSD ise bugün yaklaşık 1900 dolar civarında işlem görüyor. Yapılabilecek en basit hesapla, XAUUSD bugün 10 bin dolar olması gerekirken, 1900 dolar civarında trade etmesi yine bize bir takım sinyaller veriyor. Bunun yanı sıra bir de Eurozone bilançolarını eklediğimiz zaman direkt olarak minimum XAUUSD için 20 bin dolar’lardan bahsetmeye götürüyor. Bunun da üzerine petro-dolar sisteminin sallantıda oluşu, Çin’in ABD ile ticaretinde artık daha ıce dönük olma kararı alması gibi durumlar da eklendiği zaman, bu da bizi 40 bin dolar seviyelerine kadar rahatlıkla getiriyor. Fakat burada yapılan kıyas sadece yapılabilecek yaklaşımlardan birisi. Bu hesap ancak FED bilançosu ile beraber ABD ekonomisinin de orantılı şekilde büyümesi şartıyla bu kabul belki doğru çözüm sunacaktı kısacası hesabın içinde altının lehine daha başka değişkenler de söz konusu.

Dünya altın üretim miktarı

Bugün 40 bin dolar seviyelerinde meşhur bir varlık bugün hali hazırda trade ediliyor. Bitcoin! Bitcoin doğası gereği tamamen altını taklit eden bir kod aslında. Yani bir nevi altının gerçek değerini hesaplayan bir tür varlık çeşidi diyebiliriz. Bitcoin madenciliği, altın madenciliğine çok benzer. Nasıl altın yeraltından çıkarılırken, derinlere inildikçe, altının çıkarma maliyeti artıyor ise, benzeri de Bitcoin üretildikçe halving sebebiyle daha zor üretilir hale gelmesi altın madenciliğini taklit eden bir yapıda kurulduğunu gösteriyor bize. Yine aynı şekilde Bitcoin’in ilk üretimleri sıradan bir bilgisayarın birkaç dakikalık işlem gücüne denk gelirken, ABD’deki Altına Hücum, Gold Rush zamanlarında insanların dere kenarlarından elleriyle altın toplamalarını hatırlatıyor. Fakat tam manada altın gibi de davranamıyor ne yazık ki Bitcoin. Genel olarak altının gerçek fiyatını üç aşağı beş yukarı yakından tahmin etmesine rağmen, hala dünyada bir savaş senaryosu olduğu gibi durumlarda, Bitcoin genel olarak satış yerken, bu durumdan altın pozitif ayrışıyor. Öte yandan altının davranışı açısından da şunu unutmamak gerekir, her türlü para politikası, finansal fırsat, altının daima karşısındadır. Yani altın çoğu durumda düşer. Fakat altının nihai değer saklama ve değer biçme niteliği akla gelebilecek bütün finansal enstürmanların artık güvenilmez olduğu bir koşulda, sahneye en son altın çıkar ve altının yükselişi hiçbir şeye benzemez. O yüzden altının 1900 dolar seviyelerinden 40 bin dolar seviyelerine nasıl geleceğini merak edenler, 1971 Bretton Woods Anlaşması ile doların bağının altından koparıldığı günün ertesindeki altın fiyatlamasına bakabilir. Dolar altına bağlı, 1 ons altın 35 dolara sabitlenmişti. Bu bağ koparıldığı anda altının fiyatı 70 dolar seviyesine yükseldi ve kısa zaman 170 dolar seviyelerine kadar aralıksız rallı yaptı. 1980’lere gelindiğinde ise altının ons fiyatı 700 dolar seviyesini geçmişti. Net 20 katlık bir artistan söz ediyoruz. Öte yandan o zamanlar dünyadaki toplam altın miktarı ile bugünkü toplam altın miktarı kıyasladığında minimal farkların da olduğunu hatırlatmakta fayda var. Yani bugün USGS, United States Geological Survey, rakamlarına göre bugün dünyada 244 bin metrik ton altın var fakat bunun 187 bin metrik tonu üretilmiş ve 57 bin metrik tonu da bilinen rezervler olarak duruyor.

50 yıllık ons altın fiyatı değişimi

Şimdi yukarı şerh koyduğumuz altın lehine diye nitelendirdiğimiz diğer makro-göstergelere gelelim. 1971’de ABD nominal GDP’si yaklaşık 1.20 trilyon Dolar civarındaydı ve  FED bilançosu da ABD nominal GDP’sinin yaklaşık %8’i civarıydı, bu da yaklaşık olarak 100 milyar dolar civarına tekabül ediyordu. O dönem dünyadaki toplam altın miktarı da geriye dönük hepsaladığımızda yaklaşık 100 bin ton olduğunu görüyoruz. 2020 dünya altın üretimi yaklaşık 2860 ton civarında oldu, bunu kabaca 1970’den bu yana yani 50 yılda toplam yeni üretimin 1970-1980 arasında yaklaşık 6 bin ton, 1980-2000 arası, 38.5 bin ton ve 2000-2008 arasında 19.2 bin ton, 2008’den günümüze de yaklaşık 23 bin ton ile toplam yaklaşık 90 bin ton olduğunu hesaba katarsak, yani hali hazırda yaklaşık 100 bin ton ile bu altından kopuş yapılarak, günümüzde toplam altın miktarının o güne kıyasla %90 arttığını görüyoruz. Günümüz rakamlarını bir kez daha telaffuz edersek, 1971 ABD nominal GDP 1.20 trilyon dolar, bugün yaklaşık 20.94 trilyon dolar. FED bilançosu 1971 yılında yaklaşık 0.1 trilyon dolar bugün ise 9 trilyon dolar. 1971 dünya toplam altın miktarı 100 bin ton bugün ise 190 bin ton. FED bilançosunun ABD nominal GDP’sinin %20’sini geçtiği zamanlarda da büyük ekonomik buhranların yaşandığı kayıt edilmiş. Aşağıdaki grafikte ilk tepe nokta Great Depression olarak litratüre geçenö Büyük Bunalım dönemleri ve ikinci tepe de İkinci Cihan Harbi dönemine denk geliyor. Bugün ise bu oran yaklaşık %43 civarında. Altın standardının olduğu dönemde bu oranın %8 öldüğünü tekrardan hatırlamakta fayda var. 2005 döneminde de bu oran yaklaşık %5-6 seviyelerindeydi. 2008 krizi sonrasında çok hızlı bir şekilde %15 seviyelerinin üzerine çıktı. Bugün ise git gide artmaya devam ediyor. Kısacası, buradan anlıyoruz ki ABD’nin elindeki Dolar, ekonomik büyümesini istendiği şekilde karşılamıyor, yukarıda ifade edilen Doların 3 bacağından birinin neden sallantıda olduğunu da böylece kanıtlamış oluyoruz.

FED toplam varlıklar ABD GDP oranı

Diğer taraftan altın miktarını da hesaba kattığımız zaman toplam miktarın 1971 yılından bu yana sadece %90 arttığını görüyoruz. FED bilançosu ise 0.1 tilryon dolardan 9 trilyon dolara yaklaşık %9000 arttığını görüyoruz, yani 90 kat. Buna mukabil, ABD GDP’si 1.20 tilryon dolardan yaklaşık 21 trilyon dolara %1750 yani 17 kat artmış vaziyette. 100 bin ton altın için 100 milyar dolar varlık ile FED ton başına 1 milyon dolar ve 1 milyon dolar varlık ile de toplam 10 milyon dolar civarında bir ekonomi çalıştırabiliyordu, 1971 yılında ABD. Bugüne baktığımız zaman 190 bin ton altın için 9 trilyon dolar ile her bir ton altın için 47.37 milyon dolar varlığa sahip olduğunu görüyoruz. Buna mukabil bu bilanço ile çalıştırılan ekonomi 110.53 milyon dolar civarında. Bu bize şunu söylüyor, FED bilaçosu her bir ton altın için 47 kat büyürken, buna karşıklık oluşturulması gereken ekonomi ancak 11 kat büyüyebilmiş. Bu hesaba göre de alağı yukarı altının en az 10 bin dolar seviyelerine çıkması gerekiyor. Dikkat edilirse bu noktada bütün dünyadaki altın ile sadece ABD ekonomisi üzerinde bir kıyas yapıyoruz. Buna direkt olarak Eurozone’u da eklediğimiz zaman altın için adil fiyat 20 bin dolar civarına çıkıyor. Bir de Asya bloğunun ekonomisini eklediğimiz zaman yine aşağı yukarı 40 bin dolar seviyelerini buluyoruz altın için.  Burada tabii ki yine Dünya gezegeninin nominal GDP rakamlarına da bakmamız gerekiyor. Kabaca 30 kat büyüyen dünya yine toplam bilanço büyümelerinin oldukça gerisinde kalıyor. Bu da çok bast manada enflasyon anlamına geliyor. Dünya mekez bankalarının 1900 yılından bugüne kadar toplam varlıklarının nominal GDP oranları Thomas Piketty’nin Capital and Ideology kitabında çok güzel özetlenmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere, bu gidişat yine altın lehine sonuçlanacak gibi görünmektedir.

Merkez Bankalarının toplam varlık GDP oranları

Eğer doların rezerv para oluşunun sonuna geliyorsak, peki ABD ekonomisi ve Eurozone bu katastroftan kendisini nasıl kurtaracak? Asya bloğu ve Rusya, kendi paralarını altına bağlı hale getirdiklerini görebiliyoruz. Buna karşılık ABD ise J.P. Morgan üzerinden altın ve gümüş kontratları vasıtasıyla ciddi şekilde fiyatları baskıladığını da biliyoruz. Peki ABD ve Eurozone için çipa ne olacak? Burada aklımıza getirmemiz gereken şey geçen sene, 2020’de Çin’in ülkeden Bitcoin madenciliği yapan tarlaları kapı dışarı ettiğini hatırlamaktır. Demek oluyor ki Bitcoin belki de bir geçiş süreci olarak, ABD ve Eurozone için bir çipa olarak çalışabilir. Zaten altın ile Bitcoin’in davranışının da birbirlerine benzerliği hakkında yukarıda bir açıklama yapmıştık. Her ne halükarda olursa olsun, altın yine Bitcoin üzerinde bir güce sahip. Çünkü halihazırda çalışan bir sistem altın sistemi ve Bitçoin altını taklit ediyor. Bu noktada da dünyanın son 2 yıldır başından geçenler ile Bitcoin davranışı iyi şekilde test edildi. Önce pandemi sonrasında da Rusya-Ukrayna savaşı Bitcoin’in davranışının ne olacağı konusunda güzel birer test görevi gördüler. Bu noktada altın ile Bitcoin’in benzer hareket ettiklerini söylemek nereden bakıldığı ile alakalı. Fakat altının daha önce reaksiyon verdiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Öte yandan J.P. Morgan’ın da altını ve gümüşü baskıladığını unutmadan bu kıyaslamaları yapmak gerekiyor. Para sistemleri hakkında daha fazla bilgi için, https://www.postevre.com/para-sistemleri-foy-101-1a/.