Kripto Varlıkların Önündeki Patika

Mecburen bolca terim kullanacağız bu yazıda Türkçe kullanmıyor rerö yapacaklar okumasın, Ahmet Hamdi Tanpınar’dan Saatleri Ayarlama Enstitüsü okusun. Kripto dünyası biraz finansal okur yazarlık ister. Ben şimdi Quantitative Easing demek isterken parasal genişleme deyince, tam anlamı göndermiş gibi hissetmiyorum. O yüzden Dünyada kullanılan dili kullanacağım, yine elimden geldiğince bakınız veririm.

“Bu yazıyı neden bitcoin başlığına yazdın ki?” diyecek olanlar olabilir, bunun sebebi de bitcoin denen şeyin bütün bir cryptocurrency crypto asset, kripto varlık Dünyasının bir ilki olduğu için ve dominance bitcoin pegged, perçinli, bağlı, dayalı, ankraj edilmiş, olduğu için (gerçekten değil algı olarak) bitcoin başlığına yazmayı uygun gördüm. Sonuçta bütün crypto assetler bitcoin piyasasının hareketine göre kimi zaman direkt takip ederek kimi zaman da negative correlation, negatif ayrışarak, valuation, değerleme, görüyor. Mesela bu yukarıdaki correlation kelimesinin anlamını uçurarak Türkçeye çeviriyoruz, burada uçurduğumuz anlam da felsefi anlam, correlated actions mevhumundaki anlamı uçuruyoruz, ki bir ucu game theory tarafına giden bir anlamdır. Biz buna negatif ayrışma demişiz, bu kadar basit değil bunun anlamı. Negatıve correlation denen şeyde olan bir olayın üzerine tersine bir correlated action alma anlamını atlayıp, sonuç olarak ters orantılı manasına gelecek bir anlam ile anlatıyoruz, sonra finansal piaysalarda neden başarısız Türkler. Yani büyük bir sebebi terminoloji ve notasyon eksikliği.

Bugün için global cryptocurrency market capitalisation, yanı Dünyadaki bütün kriptopara piyasasının toplam piyasa değeri, 2.6 trilyon dolar ref. Peki bu ne kadarlık bir şeyin içinde bu kadar yer kaplıyor sorusunu sorarsak sadece US Federal Reserve için bugün 8 trn USD [ref]. ABD buna asset, yani varlık diyor çünkü yoktan var ettiği bu parayla devlet tahvili alıyor, devletin sözü de sözdür diyorlar ve bunu varlık olarak kabul ediyorlar. Diğer gelişmiş ekonomilerin, European Union yanı EU‘nun European Central Bank ECB, yani Avrupa merkez bankasının balance sheet yani bilançosu 8.5 trn Euro civarında [ref]. 1 USD 0.86 euro bunu aklımızda tutalım. Buna Japonya merkez bankasını da eklersek 720 trn JPY, japon yeni de bunların ki [ref]. 1 USD 114 JPY bu arada. E artık United Kingdom denen ülke artık bir eu ülkesi değil, dolayısıyla bir de bunu eklemek lazım, bu da yaklaşık 1 trn Sterling, yani 1.4 trn USD [ref]. Bu son referansta QE yani Quantitative Easing yani parasal genişleme grafiğini veriyor fakat bir görünüm sunuyor merkez bankalarının bilançolarına dair. Bir de asıl önemli ikinci grafik olan bu toplam bilanço değerinin GDP yani Gross Domestic Product cinsinden büyüklüğü. Mesela Japonya yıllık üretiminin neredeyse 1.5 katı kadar bir bilançoya sahip. Bu bir marifet değil bu arada, piyasada dolaşan paranın üçte ikisi kadar ancak bir şey üretebiliyorsunuz demek bu. Bir nevi de aslında borç. Fakat bu kısımlara girmiyorum şimdilik, çünkü borç demek aynı anda nasıl varlık oluyor filan bunlar ders konusu. Econ-101 okumak gerekiyor bunun için. Bu yazının amacı bu değil. Fakat bir öneri Thomas Piketty Capital in the Twenty-First Century kitabı bu tür basit bilgiler için süper bir kitap. Bunları öğrete öğrete 21. yüzyıl kapitalizmini anlatıyor. Kitabı İş Bankası Kültür Yayınları çevirmiş. Bence İngilizcesini okuyun hem de işte finansal literacy katarsınız kendinize. Özellikle İngilizce yazdım, çünkü Türkçe okursanız finansal okur-yazarlık katarsınız kendinize, aradaki ayrım dağlar kadar, yukarıda biraz sebebini anlattık.

Şimdi bu merkez bankası bilançolarını toplayınca sadece bu dört bankanın, yuvarlarsak 8 trn USD ABD, 10 trn USD EU, 1.5 trn USD İngiltere, 7 trn USD de Japonya toplam 26.5 trn dolar ediyor. Çin’i katmıyorum bu hesaba. Çünkü bunlar kripto filan hani hesapta atıyor ya ülkelerinden. O yüzden saymıyorum. Zaten neden attıklarına dair de bir tür açıklama olacak.

Kripto varlıklar ne kadardı? 2.6 trn dolar. Toplam para ne kadar? 26.5 trn. Yanı Dünyadaki 4 büyük merkez bankasının ekonomiye sürdükleri paranın yaklaşık %10 gibi bir kısmı tamamen kriptoda. Peki bu Quantitative Easing denen şey, yani parasal genişleme neden yapılmıştı? Pandemi sürecinde ekonomileri rahatlatmak için. Çünkü para iyidir. Krizi engeller. Fakat şimdi ne diyorlar, fazla para enflasyon yapıyor. Enflasyon geçiciydi değil idi diye piyasaları oyaladılar. Tapering, kelime anlamı azaltma, yani varlık alımlarının azaltılması hakkında konuşmalar ve resmen -bana göre- dikkatleri başka yöne çekme oyunu yapılıyor. Tapering olacak mı olacaksa nasıl olacak ne zaman olacak diye. Fakat şu bir gerçek, aynı 2008 krizinden sonraki gibi nasıl bu QE sonucunca ortaya çıkarılan para geri çekildiyse, bir şekilde bu pandemi sebebiyle de ortalığa saçılan para geri çekilecek. Bu da ekonomik kriz demek oluyor bir yandan. Yani o kadar paraya alışmış Dünyada sen bir de gidip parayı çekince iyice karışıyor işler. Bu 2008 krizinde borsalar aracılığıyla yapıldı. İşte bilmem kaç milyar dolar buharlaştı tantanalarını hatırlayanlar olacaktır. Fakat bunu hisse senetleri üzerinden yapılan bir nevi gerçekten değeri olan bir şeyin değerini yok ediyorsunuz. Hisse senedi denen şey birkaçı balon da olsa belki, sonuçta gerçekten bir şirketin değerini ölçen bir şey. Yani bugün örnek olsun diye diyorum, PETKİM hisse senedinin değeri PETKİM’in fabrikasını gerçekten birine satsa bir anlamı oluyor, çünkü benim piyasa değerim budur deme şansı var şirketin. Üretimi var, kazandığı para takip ediliyor, bilançoları kontrol ediliyor, iş hacmi belli vs. Listeyi uzatmak mümkün. Dolayısıyla para gerçekten bir real asset yani gerçek bir varlıkta dururken onu buharlaştırmak imkânsız. Fakat işte kripto varlıktayken kimsenin sesi çıkmaz. Çünkü resmi olarak tanınmış kabul edilmiş bir şey değil. Ben her ne kadar bu blockchain teknolojisinin gerçekten 2-3 bin yılda bir olan cinsten büyük bir devrim olduğunu kabul etmeme rağmen kripto varlıkların da Dünyadaki herkes tarafından kabul görmüş bir şey olduğunu diyemem. Genel olarak tu kaka seviyesinde olduğu için bugün 60 kusur bin dolarlarda seyreden bitcoin, eğer 2.6 trn dolarlık bir kripto varlık Dünyası oluşturuyorsa bunu 120 bin dolara çıkartı[ 5.2 trn ye ve hatta dalgalanma etkisiyle 6 trn dolara, belki 150 bin dolara götürüp 10 trn dolarlık bir piyasa oluşturulduğu zaman ve buradan da bitcoin 2 bin dolara çaktırılırsa toplam piyasa belki 100 milyar dolar ancak eder hale gelir ve toplamda 9.9 trn doları gerçekten buharlaştırırsınız ve Dünya ekonomisine de bir şey olmaz. Millet de “ahahah enayiler biz size demiştik, ponzi scheme‘den başka bir şey değildi bu başından belliydi zaten” der. Borsadaki emeklilik fonları zarar görmez, dolayısıyla Jack Amca, Hansel Teyzenin birikimlerine bir şey olmaz, konservatif Dünya bu uyanık geçinen Z kuşağına güler geçer. Bu tabii ki algı meselesi. Benim düşüncem bu şekilde değil. Fakat bu bahsettiğim şey olacak!

Bu tabii ki milyonlarca mağdur yaratacak. Bu da genel olarak piyasanın sevdiği bir şeydir. Belki buradan gerçekten universal basıc income olayları tetiklenir, birçok kişi intihar filan edeceğine eminim. Bu olay öncesi dâhiler de çıkacaktır, mega short filan diye söylemler çıkacak. İşte “Ben inanmıyordum bu çılgınlığa, shortladım zengin oldum, bu parayla da gittim Wallmart hissesi aldım.” filan diyenler çıkacaktır lambolarının içinde röportaj verip belki de Rolls Royce, otomobil tercihini bilemiyorum. Neyse işin geyik tarafı bir yana demek istediğim gayet net.

Öte yandan DeFi denen decentralised finance yani merkeziyetsiz finans olayına da tamamen teşne bir kişiliğim. Beni gerçekten çok heyecanlandırıyor. Bütün bir merkezi finansın primitivesleri yani, borsa, kredi, sigorta ve mevduat bu alanda tanımlanmış vaziyette. Özellikle erc20 ve erc721 standartlarının Dünyayı değiştirdiğine inanıyorum. Bunların ne olduğu hakkında değil de -çünkü bunların ne olduğunu öğrenmek Google ile aranızdaki bağa bağlı- daha çok bu standartlar ile neler yapılabilir, bunlar ne gibi değişiklere sebep olacak, insanlar nasıl reaksiyon verecek, ne gibi fırsatlar söz konusu bunlar hakkında yazılar yazacağım. Bir diğeri de decentralised exchange , DEX diye kısaltılan bir şey var. Bu da başlı başlına bence müthiş bir şey. Mesela bu DEX sayesinde swap gibi işlemler için devletlerin kendi koydukları faiz oranlarından bağımsız işlem yapabilme özgürlüğü gelecek. Bir de o paraları direkt olarak hisse senedi ya da o devletlerin kendi para birimleri cinsinden dijital varlıkları satın alabildiğinizi düşünün. Bu çoğu insanı oturduğu yerden zengin edecek. Bir gidecek Japon Merkez Bankasından Japon yeni cinsinden tahvil alacak hop onu satıp DEX üzerinden rubleye swaplayacak, Rus bonosu alacak, oradan euroya zıplayıp BMW hissesi alacak filan. Bunlar süper şeyler ha tabii ki bu USD buharlaştırma işleminden sonra parası kalanlar için olacak bir şey bu. Daha sonra yine bir kripto furyası başlar bu sefer işte merkez bankaları bilançoları 26 değil de 67 trn dolar olur sene 2035’te, bu sefer BTC 480 bin dolar olur, bu sefer bir de DEX üzerinden bir buharlaştırma yapılır.

Bu aralarki değişim, yazının bulunması gibi ciddi bir değişim. Öyle sanki sene 2006 gibi oturup House MD dizisi izlerseniz işler sizin için pek de keyifli olmaz diyeyim. Bu işler öte yandan ciddi bir finans bilgisi istiyor. Felsefe bilmek gerektiriyor. Ben felsefe vurgusu yaparken de birtakım moronlar “felsefe okumuş, heyecanlı o yüzden, kendini çok önemli sanıyor” gibi yorumlar yapıyordu. Sen öğrenme felsefe filan allahın davarı. Sen git dizi izle, cips, çikolata ye obez ol. Ubi de gelirse, değmez kimse keyfine.

Bu para buharlaştırma işinin son bir kez daha tekrar etmekte fayda var, özellikle kripto piyasalarında yapılacağını düşünmemdeki temel sebep, daha öncekinin hisse senedi piyasalarında yapılmış olması ve bunun yeni bir kriz getirmiş olmasıdır. Kripto piyasalarında böyle bir krizin olacağını düşünmüyorum. Tek sebebi bu. Bir de buna çok müsait bir ortam. Nasıl Türkiye’de Thodex’e para kaptıranlara, direkt geri zekâlı muamelesi yapıldı, halbuki Thodex suç işledi, insanları dolandırdı fakat bu hiç konuşulmadı, daha çok insanlara suç bulundu. Bunun aynısının global çapta olmaması için bir neden yok. Çünkü tipik cynic personality bunu gerektirir. Bundan da faydalanacak zeki insan yeteri kadar var dünyada.